Παναγιά Αχειροποιήτου, Θεσσαλονίκη (Panagia Acheiropoietos, Thessaloniki).

             28/6/2010

Η εκκλησία της Παναγίας Αχειροποιήτου είναι παλαιοχριστιανική βασιλική της Θεσσαλονίκης, η οποία σήμερα σώζεται στην ίδια μορφή που κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα - γεγονός που την καθιστά μοναδική στην ανατολική Μεσόγειο. Βρίσκεται στην οδό Αγίας Σοφίας, απέναντι από την πλατεία Μακεδονομάχων και η ίδρυσή της τοποθετείται στην περίοδο 450-475. Είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο και η ονομασία της οφείλεται στην "αχειροποίητη" λατρευτική εικόνα της Θεοτόκου δεομένης που βρισκόταν στο ναό.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

The Church of Panagia Acheiropoietos is an Early Christian basilica in Thessaloniki, which has survived to this day in the same form as it was built in the 5th century making it unique in the eastern Mediterranean. It is located on Agia Sofia Street, opposite the Macedonomachon Square, and its construction is dated between 450 and 475 AD. The church is dedicated to the Theotokos (Mother of God), and its name derives from the “Acheiropoietos” (not made by human hands) icon of the Virgin in prayer, which was once  housed in the churc

Από ανασκαφές που έγιναν στο εσωτερικού του μνημείου αποκαλύφθηκε ότι ο ναός ιδρύθηκε πάνω σε ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό (βαλανείο), ενώ παλαιότεροι συγγραφείς και περιηγητές πίστευαν ότι στη θέση του βρισκόταν στην αρχαιότητα ναός της Θερμαίας Αφροδίτης. Η ίδρυση του ναού χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 5ου αιώνα καθώς στο νάρθηκα του ναού βρέθηκε ψηφιδωτή επιγραφή με το όνομα του κτήτορα του ψηφιδωτού διακόσμου, ιερέα «Ανδρέα», πρόσωπο που οι ερευνητές ταυτίζουν με τον εκπρόσωπο του αρχιεπισκόπου της Θεσσαλονίκης που πήρε μέρος στη σύνοδο της Χαλκηδόνας το 451.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Excavations carried out inside the monument revealed that the church was founded atop a large public bath (balaneion), while earlier writers and travelers had believed that in antiquity the site was occupied by a temple of Thermaia Aphrodite. The foundation of the church is dated to the third quarter of the 5th century, as a mosaic inscription was discovered in the narthex bearing the name of the donor of the mosaic decoration a priest named “Andreas.” Researchers identify this figure with the representative of the Archbishop of Thessaloniki who participated in the Council of Chalcedon in 451 AD.

Μέχρι το 14ο αιώνα το μνημείο αναφέρεται ως «ναός της Παναγίας Θεοτόκου» και μάλιστα ως ο «μεγάλος ναός της Θεοτόκου», ενώ η επωνυμία Αχειροποίητος εμφανίζεται για πρώτη φορά σε χρυσόβουλο έγγραφο του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Θ', με το οποίο δωρίζονταν σπίτια της περιοχής στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το 1345, σφαγιάστηκαν στο εσωτερικό του ναού Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης. Φαίνεται ότι μέχρι τον 14ο και 15ο αιώνα η λιτανευτική πομπή την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου περνούσε από το ναό της Αχειροποιήτου, καθώς η λατρεία του πολιούχου της πόλης ήταν συνδεδεμένη με τη λατρεία της Παναγίας.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Until the 14th century, the monument was referred to as the "Church of the Virgin Theotokos," and even as the "Great Church of the Theotokos." The name Acheiropoietos appears for the first time in a chrysobull (imperial decree) issued by Emperor Michael IX, in which properties in the area were donated to the Iviron Monastery of Mount Athos. In 1345, Zealots of Thessaloniki were massacred inside the church. It appears that up until the 14th and 15th centuries, the liturgical procession on the eve of Saint Demetrios’ feast day passed by the Church of the Acheiropoietos, as the veneration of the city's patron saint was closely linked to that of the Virgin Mary.

Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν η πρώτη εκκλησία της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί, από τον ίδιο το σουλτάνο, Μουράτ τον Β', o οποίος τέλεσε ευχαριστία στο εσωτερικό του ναού για τη νίκη του. Στον όγδοο από ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας υπάρχει στα τούρκικα η επιγραφή: «Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη. 883» (δηλαδή το 1430). Καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε το κυριότερο τζαμί της πόλης, υπό την ονομασία Εσκί Τζουμά τζαμί (δηλαδή τζαμί της παλιάς προσευχής της Παρασκευής), με συνέπεια οι Έλληνες να αποκαλούν για αιώνες το ναό με το όνομα της Αγίας Παρασκευής.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

After the city was conquered by the Ottomans in 1430, the Acheiropoietos was the first church in Thessaloniki to be converted into a mosque, by Sultan Murad II himself, who offered thanksgiving prayers inside the church for his victory. On the eighth column from the east in the northern colonnade, there is an inscription in Turkish that reads: “Sultan Murad took Thessaloniki. 883” (referring to the Islamic calendar year, corresponding to 1430). Throughout the Ottoman period, it remained the city’s main mosque, under the name Eski Cuma Camii (meaning “Mosque of the Old Friday Prayer”), which led the Greeks to refer to the church for centuries as that of Saint Paraskevi.

Παρέμεινε μουσουλμανικό τέμενος μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, ενώ στη συνέχεια προτάθηκε η χρήση του κτηρίου για τη στέγαση του πρώτου βυζαντινού μουσείου - πρόταση που δεν υλοποιήθηκε. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Αχειροποίητος στέγασε οικογένειες προσφύγων και μάλιστα το 1919 το εσωτερικό της φωτογραφήθηκε από τον Ελβετό φιλέλληνα Φρεντερίκ Μπουασονά ως καταυλισμός προσφύγων. Οι πρόσφυγες μάλιστα από την Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης μετέφεραν και εναπόθεσαν στον Ναό την ιστορική εικόνα της Παναγίας Ρευματοκρατόρισσας ή Ρευματοκράτειρας που διέσωσαν από την πατρίδα τους. Τελικά, ο ναός αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία το 1930.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

It remained a Muslim mosque until the liberation of Thessaloniki in 1912. After that, there was a proposal to use the building as the city’s first Byzantine museum a plan that was ultimately not realized. During World War I, the Acheiropoietos church housed refugee families, and in 1919, its interior was photographed by the Swiss philhellene Frédéric Boissonnas as a refugee shelter. Refugees from Raidestos in Eastern Thrace brought with them and placed in the church the historic icon of the Virgin Mary Revmatokratousa (or Revmatokrateira), which they had managed to rescue from their homeland. Finally, the church was restored to Christian worship in 1930.

Διακοσμητικά ψηφιδωτά σώζονται στα εσωρράχια των τοξοστοιχιών του ισογείου και του νοτίου υπερώου, στα δύο μεγάλα εγκάρσια τόξα του νάρθηκα, στο τρίβηλο και στο παράθυρο του δυτικού τοίχου. Η θεματολογία τους είναι σχετική με τις συμβολικές αλληγορίες του χριστιανικού παραδείσου και της επικράτησης του χριστιανισμού. Τα ψηφιδωτά χρονολογούνται στον 5ο αιώνα και πιστοποιούν την ύπαρξη σημαντικών καλλιτεχνικών εργαστηρίων στη Θεσσαλονίκη εκείνη την εποχή.

Ένα μέρος του παλαιού γραπτού διακόσμου του μνημείου σώζεται στην επιφάνεια του τοίχου στο νότιο κλίτος, πάνω από την κιονοστοιχία. Χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα και εικονίζει δεκαοκτώ από τους Σαράντα Μάρτυρες της Σεβάστειας, που μαρτύρησαν επί αυτοκράτορος Λικινίου. Ολόσωμες μορφές πάνω από τους κίονες εναλλάσσονται με προτομές μαρτύρων στην επιφάνεια του τοίχου πάνω από την κορυφή κάθε τόξου. Όλοι εικονίζονται με στρατιωτική ενδυμασία και κρατούν το σταυρό στο δεξί τους χέρι, σύμβολα του μαρτυρικού τους θανάτου. Οι τοιχογραφίες κτυπήθηκαν με σφυρί από τους Τούρκους για να καλυφθούν με σοβά όταν η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Decorative mosaics are preserved on the intrados of the ground-floor colonnades and the southern gallery, on the two large transverse arches of the narthex, in the tribelon, and in the window of the west wall. Their themes relate to symbolic allegories of the Christian paradise and the triumph of Christianity. The mosaics date to the 5th century and attest to the existence of significant artistic workshops in Thessaloniki at that time. A portion of the church’s earlier painted decoration survives on the wall surface of the southern aisle, above the colonnade. It dates to the early 13th century and depicts eighteen of the Forty Martyrs of Sebaste, who were martyred during the reign of Emperor Licinius. Full-length figures above the columns alternate with busts of martyrs on the wall surface above the apex of each arch. All are depicted in military attire, holding a cross in their right hand a symbol of their martyrdom. The frescoes were struck with hammers by the Turks in order to be plastered over when the church was converted into a mosque.

https://el.wikipedia.org/wiki